شرایط کاری در پارس جنوبی
مایل هستم خیلی کوتاه، نکاتی را که فکر می‌کنم یک دانشجوی مهندسی شیمی (یا برق و مکانیک) باید در مـورد شرایط کاری، موقعیت‌های استخدامی در پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌های پارس جنوبی بداند، بنویسم. این نوشته بر پایه مشاهدات و تجربه شخصی نویسنده و همچنین تجربه‌های دوستان نزدیکم که به من منتقل شده است، می‌باشد.
در مورد بیکاری
تا زمانی که دانشجو هستید، هر کس از شما بپرسید کارتان چیست، خیلی راحت سرتان را بالا می‌گیرید و می‌گویید دانشجوی مهندسی شیمی هستم. اگر سرباز باشید و در مورد کارتان از شما بپرسند، باز هم احتمالاً با یک خنده می‌گویید درس را تمام کرده‌اید و مشغول خدمت اجباری سربازی و آماده شدن برای ورود به صنعت هستید.
اما اگر بیکار باشید، شنیدن اینکه «به چه کاری مشغول هستید؟»، ممکن است کمی دردناک باشد. دیگران ممکن است توانایی‌های شما را نبینند. ممکن است بیکار بودن شما را ناشی از وضعیت وخیم بیکاری در کشور ندانند و بیکاری شما را ناشی از بی‌عرضگی شما بدانند. خوشبختانه در مدت دو ماهی که پس از خدمت اجباری سربازی بیکار بودم، با چنین مسئله‌ای مواجه نشدم.
تفاوت استخدامی در شرکت‌های پیمانکاری و رسمی
اغلب شرکت‌های پیمانکاری، می‌خواهند از درخت میوه بچینند و حاضر نیستند برای آموزش شما هزینه کنند. اگر تعدادی مقاله ISI داشته باشید و سطح زبان و کیفیت تحصیلات و معدل و دانشگاه شما عالی باشد، «ممکن» است کمک زیادی به استخدام شما نکند. چون در رزومه شما فقط به دنبال تجربه کاری هستند.
من دید خوبی نسبت به تحصیلات آکادمیک دارم. هنگام استخدام در کارخانه سیمان که آزمون کتبی داشت، نفر اول شدم و در مصاحبه هم فرد مصاحبه‌کننده که مدیر آینده من بود، به نظر می‌رسید روی سطح زبان انگلیسی من تمرکز کرده بود که فکر می‌کنم خوب ظاهر شدم و آنجا پذیرفته شدم.
پس از پذیرفته شدن در کارخانه سیمان، یک مصاحبه حضوری با شرکت POMC (زیر مجموعه پتروپارس) داشتم که آنجا هم پذیرفته شدم. تماس گرفتند که مدارک را بیاورم. در مورد حقوق و شرایط کاری پرسیدم و چانه‌زنی کردم و چون به توافق نرسیدیم، در نهایت نرفتم. در مصاحبه POMC مفاهیم مهندسی و سطح زبان انگلیسی فوق‌العاده مهم بود. شرکت بهره‌برداری صنایع نفت OICO هم، آزمون استخدامی کتبی داشت که قبول شدم (نفر یازدهم)؛ اما به دلیل حقوق پایین‌تر، بـُعد مسافت و تعهد کاری پنج ساله نرفتم.
مدتی بعد آزمون استخدامی پتروشیمی بوشهر برگزار شد. در آزمون کتبی و مصاحبه حضوری پذیرفته شدم. در مصاحبه، ببیشتر مفاهیم مهندسی (انتقال حرارت، ترمودینامیک، مکانیک سیالات، انتقال جرم و عملیات واحد) و سطح زبان انگلیسی و دوره کارآموزی و اندکی هم پروژه کارشناسی، مورد توجه مصاحبه‌کنندگان بود. از آنجا که سیاست شرکت بر آموزش نیروی انسانی بود، هنگام استخدام توجه خاصی به سابقه کاری افراد نکرده بودند. حدود سه ماه در ماهشهر (مرکز رهاوران فنون پتروشیمی) دوره‌های تئوری را گذراندیم و الان هم در حال گذراندن دوره کارورزی در پالایشگاه نهم پارس جنوبی (فاز ۱۲) هستیم.
نکته دیگری که در فرایند استخدامی پتروشیمی بر آن تاکید داشتند، تست‌های کتبی روانشناسی، هم در مرحله آزمون کتبی و هم در مرحله طب صنعتی بود. علاوه بر این، در مصاحبه حضوری علاوه بر سؤالات استخدامی، بُعد رفتاری و شخصیتی فرد نیز سنجیده می‌شد. داشتن روحیه جمعی و کار تیمی، صبور بودن، سازگاری با شرایط سخت، صداقت و وجدان کاری، علاقه به کار و... جزو مسائلی بود که در مرحله مصاحبه حضوری پرسیده می‌شود. در هنگام مصاحبه حضوری برای پاسخ به سؤالات زیاد عجله نکنید. صادق باشید. خودتان باشید و دروغ نگویید.
خوب به یاد دارم که در اولین مصاحبه کاری‌ام برای بهره‌برداری در فاز ۲۴-۲۲، فرد مصاحبه‌کننده، پیش از گرفتن رزومه، از سابقه کاری پرسید. گفتم که تازه فارغ‌التحصیل شده‌ام و سابقه‌ای ندارم. گفت فقط و فقط سابقه کار برای ما مهم است و حتی اگر از بهترین دانشگاه آمریکا هم فارغ‌التحصیل شده باشی، برای ما اهمیتی ندارد. خیلی کوتاه پرسیدم که اگر امکان دارد سؤالات مرتبطی که فکر می‌کند یک فرد باسابقه باید بداند، بپرسد و توانایی من را محک بزند. نپذیرفت و حتی کوچک‌ترین نگاهی هم به روزمه من نکرد و پس از گرفتن رزومه‌ام، با بی‌توجهی آن را به گوشه‌ای گذاشت.
این توضیحات بدین معنی نیست که شرکت‌های پیمانکاری برای آموزش، هیچ هزینه‌ای صرف نمی‌کنند. اما عموماً سیاست شرکت‌های پیمانکاری مبتنی بر جذب افراد باتجربه و کاهش هزینه‌ها و تحویل پروژه در کوتاه‌ترین زمان ممکن است.
تفاوت‌های استخدام رسمی و شرکت‌های پیمانکاری
استخدام رسمی دو گونه است. یا استخدامی رسمی دولت مثل استخدام در مجتمع گازی پارس جنوبی (SPGC) و یا استخدامی رسمی یک شرکت خصوصی مانند استخدامی پتروشیمی‌ها.
نیروهای رسمی دولت عموماً ۱۴-۱۴ هستند (۱۴ روز کار و ۱۴ روز استراحت). درحالی‌که نیروهای رسمی پتروشیمی‌ها اغلب ۱۴-۷ (۱۴ روز کار و ۷ روز استراحت) یا معادل آن مثلاً ۱۰-۵ هستند. گفته می‌شود که شرکت‌های پتروشیمی حقوق بالاتری نسبت به پالایشگاه‌ها که در اختیار بخش دولتی است، پرداخت می‌کنند. بخشی از حقوق احتمالاً بالاتر پتروشیمی‌ها نسبت به پالایشگاه‌ها به دلیل سختی کار بیشتر، آلودگی بیشتر و اضافه‌کاری بیشتر است.
طبق قانون کار، یک کارگر مثل من باید ماهیانه حدود ۱۷۶ ساعت کار کند. اما از آنجا که کار ما اقماری است (یک هفته روزکار، یک هفته شب‌کار و یک هفته استراحت)، در یک ماه، حدود ۲۴۰ ساعت کار می‌کنیم. مابه‌التفاوت ساعت کارکرد با ساعتی که قانون کار معین کرده است (۶۴=۱۷۶-۲۴۰)، باید به عنوان اضافه‌کار در نظر گرفته شود که بسته به سیاست داخلی شرکت، مبلغ اضافه‌کار ممکن است به کارگر داده شود یا نشود!
ساعت کاری برای نیروهای اقماری ۱۲ ساعته است. مثلاً از ۶:۳۰ صبح تا ۶:۳۰ بعدازظهر است. من در هفته روزکاری هر روز صبح ساعت ۵:۳۰ بیدار می‌شوم. ساعت ۶ سر کوچه هستم و سوار سرویس می‌شوم و ۶:۳۰ صبح به شرکت می‌رسم و ورودم را ثبت می‌کنم. تا ساعت ۶:۳۰ بعدازظهر در شرکت هستم و در این ساعت خروج ثبت می‌شود. تا به خانه برسم حداقل ساعت ۷ شب می‌شود. این‌ها در حالت ایده‌آل است. اما اغلب، حالت ایده‌آل پیش نمی‌آید و ممکن است زمان رسیدن به منزل یا خوابگاه شرکت بیشتر از این شود.
ضمن اینکه ما فعلاً در حال آموزش در پالایشگاه نهم پارس جنوبی هستیم و فاصله آن تا کنگان حدود ۳۰ دقیقه است (یک ساعت رفت و برگشت). چند ماه دیگر که برای راه‌اندازی واحد به عسلویه برویم، روزانه باید مثل اینجا و در محلی بسیار آلوده‌تر ۱۲ ساعت کار کنیم و ۲ ساعت هم رفت و برگشت. یعنی باید ۵:۳۰ صبح از خواب بیدار شوم و ۸ شب به منزل برسم. یعنی ۱۴ ساعت! در دو هفته کاری زندگی تقریباً تعطیل است!
متأسفانه کارگرانی که در کنگان و عسلویه (پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌های پارس جنوبی) با سختی شدید کار و بدی آب و هوا شاغل هستند، طبق قوانین فعلی پس از ۳۰ سال بازنشسته می‌شوند. درحالی‌که کارگران برخی پتروشیمی‌هایی که در مناطق خوش آب و هوای کشور هستند، پس از ۲۰ سال بازنشسته می‌شوند.
در پارس جنوبی بیشتر کارگران، سه‌شیفته و اقماری هستند و روزانه ۱۲ ساعت کار می‌کنند (یک شیفت روزکار، یک شیفت شب‌کار و یک شیفت استراحت)؛ اما در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی خوزستان و یا شیراز، کارگران چهار شیفته و هر روز ۸ ساعت کار می‌کنند (صبح‌کار، عصرکار، شب‌کار و استراحت).
احتمالاً بسیاری از تصمیم‌گیرندگان و سیاست‌گذاران، تصور درستی از ۱۲ ساعت کار در گرمای سوزان و شرجی کنگان و عسلویه ندارند. بسیاری تصور می‌کنند که حقوق همه کارگران در پارس جنوبی عالی است؛ درحالی‌که این تصور نیاز به تصحیح دارد؛ زیرا شرکت‌های مختلف ممکن است سیاست‌های بسیار متفاوتی داشته باشند.
۱۲ ساعت شب‌کاری نیز مسئله مهمی است که بسیاری از افراد تصور درستی از آن ندارند. من تا به حال در شب‌کاری حتی پنج دقیقه هم نخوابیده‌ام. شاید افرادی در بخش‌های راحت‌تر باشند؛ اما شرایط کاری ما در Train گازی (۱) و سیستم مدیریتی اینجا به گونه‌ای نیست که افراد، کار شب‌هنگام را تقسیم و نوبتی استراحت کنند. شاید افرادی باشند که بخوابند؛ اما من که تا به حال نخوابیده‌ام.
بسته به نوع شرکت و نوع کار، به کارگران اقماری برخی امتیازات حقوقی مثل حق جذب، اضافه کار، سختی کار، بدی آب و هوا، حق شیفت و... تعلق می‌گیرد. تقریباً تمامی شرکت‌های پیمانکار و کارفرما، سرویس رفت و برگشت از خوابگاه به شرکت، سرویس برای افراد بومی و پرواز رفت و برگشت کارکنان را تأمین می‌کنند. میزان حقوق و امکانات رفاهی برای کارکنان از یک شرکت تا شرکت دیگر می‌تواند بسیار متفاوت باشد.
معمولاً در شرکت‌های پیمانکاری حقوق، مزایا و امکانات رفاهی کمتری نسبت به استخدامی‌های رسمی به مهندسان (کارگران) تعلق می‌گیرد و در مواردی حقوق کارگران تا چندین ماه به تعویق می‌افتد. بند پ در استخدامی‌های رسمی خیلی کم‌رنگ است؛ درحالی‌که برای اشتغال در شرکت‌های پیمانکاری، بند پ زیاد دیده می‌شود و دستمزد افراد باتجربه با چانه‌زنی ممکن است بالاتر برود.
چند پیشنهاد به دانشجویان و فارغ‌التحصیلان
۱- تا قبل از استخدام، زیاد پرتوقع و پرادعا نباشید. در غیر این صورت، پس از فارغ‌التحصیلی و احتمالاً در زمان بیکاری آسیب روحی می‌بینید. ادعای زیادی، انتظارات اطرافیان شما را نسبت به شما بالا می‌برد و اگر کار مناسب پیدا نکردید، با آن همه ادعا سرخورده می‌شوید. پس از ورود به صنعت، باید آن‌قدر تجربه، مهارت و دانش‌تان را افزایش دهید که شرکت حاضر و مجبور باشد، برای نگه داشتن شما، انتظار کاری و حقوقی شما را برآورده کند.
۲- اغلب شرکت‌های بزرگ گاز و پتروشیمی هنگام استخدام تأکیدی بر روی تسلط بر نرم‌افزارهای تخصصی مثل Aspen و... ندارند؛ اما روی سطح زبان انگلیسی حساس هستند. در شرکت‌های معتبر گاز و پتروشیمی، کمتر مصاحبه کاری را پیدا می‌کنید که زبان انگلیسی برای فرد مصاحبه‌کننده مهم نباشد.
۳- اکیداً به همه دانشجویان مهندسی شیمی پیشنهاد می‌کنم که دوره کارآموزی را جدی بگیرند. علاوه بر اینکه کارآموزی می‌تواند کمک زیادی به شما در مصاحبه‌های استخدامی بکند، به شما دید صنعتی از فضای کاری و سیستم زندگی یک فرد صنعتی می‌دهد. صنایع بزرگ گاز و پتروشیمی در پارس جنوبی فضای بسیار مناسبی برای یادگیری علوم مهندسی و تطابق دانش با عمل است که باید از این فرصت استفاده کنید. پیشنهاد می‌کنم در صورت امکان، دو بار و در دو شرکت متفاوت به کارآموزی بروید و سعی کنید در مدت کوتاه کارآموزی، نهایت استفاده را ببرید. جست‌وجوگر باشید. دانشجو و یا فارغ‌التحصیلی که مایل است در آینده در یک شرکت معتبر و خوب کار کند، باید دوره کارآموزی خود را در یک پالایشگاه (ترجیحاً در بخش Trainهای گازی) و یا یک پتروشیمی (ترجیحاً واحدهای فرایندی خصوصاً واحد اُلفین) بگذراند. گذراندن کارآموزی در اداره گاز و یا آب و فاضلاب و... در مقایسه با پتروشیمی یا پالایشگاه اتلاف وقت است.
۴- شرکت ملی صنایع پتروشیمی، مجموعه بزرگی از نرم‌افزارهای آموزشی تجهیزات مختلف مهندسی شیمی و بهره‌برداری را تهیه کرده است. زمانی که در مرکز آموزش رهاوران فنون پتروشیمی بودیم، آموزش ما به صورت کلی، بر اساس همین نرم‌افزارها بود. پیدا کردن و دیدن این مجموعه بسیار مفید است. با اینکه قبلاً این مجموعه نرم‌افزار را دیده‌ام، اما دوباره به این مجموعه نرم‌افزارها و جزوه‌ها و کتاب‌های صنعتی رجوع می‌کنم و مشاهدات و تجربه صنعتی‌ام را با دانش تئوری تطبیق داده و تحلیل می‌کنم.
متأسفانه بسیاری از دانشجویان چون در عمل صرفاً عکس و فیلم تجهیزات و فرایندها را دیده‌اند، مفاهیم و مباحث تئوری را زود از یاد می‌برند. دیدن چندباره این نرم‌افزارهای آموزشی برای پذیرفته شدن در مصاحبه‌های استخدامی می‌تواند بسیار مفید باشد.
۵- قطعاً بسیاری از دانشجویان پس از فارغ‌التحصیلی و خصوصاً پس از خدمت اجباری سربازی، فرمول‌ها را فراموش می‌کنند. بی‌شک سری فوریه، نگاشت‌ها، مدل‌های ترمودینامیکی، فرمول‌های پرپیچ و خم سیالات و راکتور و... را زود از یاد می‌برید. آنچه که از یک دانشجو انتظار می‌رود بداند، حفظ کردن این همه فرمول پس از دو سال سربازی نیست! از شما انتظار دارند، مفاهیم مهندسی را خوب فرا گرفته باشید و بتوانید تحلیل و مقایسه کنید و ذهن نقادی داشته باشید.
هیچ توجیهی وجود ندارد که یک فارغ‌التحصیل مهندسی شیمی رابطه سطح مقطع، سرعت و فشار را نداند و تفاوت فشار دینامیک و استاتیک و یا مفهوم لایه مرزی را درک نکند. باید بتوانید این پدیده‌ها و روابط تئوری را در تجهیزات و فرایندها ببینید.
علاوه بر داشتن فهم مهندسی و پرورش ذهن خلاق و نقاد، روش استفاده از منابع هم بسیار مهم است. اینکه حتی اگر هیچ اطلاعاتی در مورد یک موضوع تازه مثلاً جزئیات روش‌های مختلف شیرین‌سازی گاز نداشته باشید، بتوانید تمامی جزئیات را از منابع گوناگون به دست بیاورید. این کار با گردآوری ده‌ها گیگابایت PDF مهندسی شیمی در پستوی هارد لپتاپ‌تان و به اشتراک نگذاشتن آن با دوستانتان به دست نمی‌آید!
۶- امیدوار باشید و به قدرت دانش و تجربه ایمان داشته باشید. دیدن فضای اسفبار بیکاری در جامعه، نباید شما را از تلاش کردن، دانش‌اندوزی و جست‌وجوگری دلسرد کند. مطمئناً تمامی این صنعت با دانش و تجربه نسل‌های مختلف مهندسان تکامل یافته است. کمترین کمکی که دانش می‌تواند به شما کند، پذیرفته شدن در یک آزمون استخدامی است!
۷- همان‌طور که داشتن معدل A در دانشگاه هدف بزرگی نیست، استخدام در یک شرکت پتروشیمی و یا گازی هم هدف بزرگی نیست. قطعاً خوب زندگی کردن، زندگی خوب و سالمی داشتن، داشتن روابط اجتماعی رضایت‌بخش و جمع‌های دوستانه لذت‌بخش و اخلاقی زیستن بسیار مهم‌تر و ضروری‌تر است که نباید از یاد برد. ضمن اینکه همیشه کار دولتی و یا یک شرکت خصوصی بهترین انتخاب نیست. خلاق و جسور باشید و به گزینه‌های دیگر هم فکر کنید.
(۱) منظور از Train گازی، یک مجموعه پنج واحدی شامل شیرین‌سازی، نم‌زدایی، تنظیم نقطه شبنم، سردسازی با پروپان و مرکاپتان‌زدایی است.
